مادر خانواده مانده بود با سه تا بچه قد و نیم قد که باید گلیمشان را از آب می‌کشید بیرون، خرج خورد وخوراکشان را جور و فکری هم برای هزینه‌های تحصیل و... می‌کرد، موعد اجاره خانه هم سر رسیده بود و قوز بالای قوز شده بود و.... سنگینی نگاه در و همسایه هم اوقاتشان را به تلخی زهر کرده و همه این‌ها در حالی بود که آن‌ها نه جرمی مرتکب شده و نه به خواسته خودشان در این وضعیت گرفتار شده بودند. 

این قصه، برای خانواده بسیاری دیگر از زندانیان جرائم غیرعمد همین است و فقط جزئیات این روایت‌ها با هم فرق می‌کند و بی تردید نیازمند حمایت هستند. بر اساس آماری که مدیرعامل انجمن حمایت از خانواده زندانیان به تازگی اعلام کرده، حدود ۵۸ هزار خانواده زندانی در سراسر کشور زیر چتر حمایتی انجمن‌های حمایت زندانیان هستند. در خراسان رضوی هم ۵ هزار و ۳۰۰ خانواده زندانی نیازمند، زیرپوشش انجمن حمایت از زندانیان استان قرار دارند.   

از مستمری تا آموزش

سراغی از اداره کل بهزیستی استان می‌گیریم که یکی از خدماتش بازتوانی و توانمندسازی خانواده‌های نیازمند و بی سرپرست است و خانواده‌هایی که سرپرست آن‌ها زندانی است، در زمره همین مددجویان زیرپوشش بهزیستی قرار می‌گیرند. حمیده محدث، معاون امور اجتماعی این اداره کل، در این باره می‌گوید: خانواده‌هایی که سرپرست آنان زندانی است نیز مانند دیگرخانواده‌های زیرپوشش بهزیستی پس از ارائه حکم محکومیت، می‌توانند به طور ماهیانه مستمری دریافت کنند و علاوه بر مستمری از حمایت‌های غیرمستمر، مداخلات تخصصی و خدمات توانمندسازانه نیز بهره‌مند شوند.   

به گفته او، کمک هزینه‌های ضروری از جمله، مسکن، درمان، تحصیلی یا دانشجویی ادامه دارد تا سرپرست خانواده آزاد شود.   
محدث با بیان اینکه اکنون ۱۸۲ خانواده زندانی در حال دریافت مستمری از بهزیستی استان هستند، تصریح می‌کند: در حمایت از خانواده زندانیان، مسئله چیستی جرم مطرح نیست؛ در حکم قصاص، اعدام یا حبس ابد تا هر زمانی که شرایط خانواده به وضعیت مطلوب نرسد، کمک‌های بهزیستی ادامه دار خواهد بود.

موارد استثنایی وجود دارد مانند اینکه سرپرست خانواده آزمون وسع را بالاتر از نمره ۷ کسب کند یا از محل دیگری حمایت شود و درآمد دیگری داشته باشد. به طور مثال زوجه بنا به شرایطی که داشته، کمک هزینه اشتغال درخواست داده است و سرمایه کاری را دریافت کرده و شغلی را ایجاد می‌کند، در این صورت مستمری این خانواده به عنوان بازتوان قطع خواهد شد. 

تفاوتی در جرائم وجود ندارد و خانواده‌ها بسته به تشخیص مددکار اجتماعی از خدمات بهزیستی برخوردار می‌شوند. در مواردی که سرپرست خانواده با استفاده از ظرفیت‌های فردی و اجتماعی و برخورداری از کمک‌ها و تسهیلات بانکی سازمان به مرحله‌ای از توانمندسازی نسبی برسند و قادر به ارتقای کیفیت رندگی خود و خانواده شان باشند، از چرخه حمایت‌های مستقیم خارج می‌شوند.   

به گفته او، پس از آزادی سرپرست خانوار، چنانچه شرایط مالی خانواده نابسامان باشد، دست کم بین سه تا شش ماه و تا زمان پیدا کردن شغل، پرداخت مستمری ادامه می‌یابد. همچنین در صورتی که سرپرست خانوار بیماری داشته باشد، پس از تشخیص مراجع ذی صلاح، حمایت‌ها ادامه دار خواهد بود.   

محدث به برگزاری دوره‌های آموزشی برای خانواده‌های زندانیان با هدف آگاه سازی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی اشاره و بیان می‌کند: بهزیستی هر سال با استفاده از ظرفیت‌های درون سازمانی دوره‌های آموزشی شامل آموزش مهارت‌های زندگی، بلوغ و نوجوانی، فرزندپروری و مداخلات روان شناختی برای بانوان سرپرست خانوار و اعضای خانواده را برگزار می‌کند.   

او بر این واقعیت تأکید می‌کند که زنان سرپرست خانواده در جامعه فشار‌های زیادی تحمل می‌کنند که بر سلامت روان آن‌ها و بالطبع فرزندانشان و در چشم انداز وسیع‌تر بر سلامت جامعه تأثیر می‌گذارد. از سویی مشکلات بی سرپرستی زنان که فرزندان آنان شاهد جرم‌های پدر بوده اند نیز می‌تواند باعث ایجاد انواع اختلالات روانی و رفتاری در آن‌ها از جمله اختلالاتی نظیر پرخاشگری و ناسازگاری با محیط و خانواده و فرزندان، بزهکاری و اعتیاد و افسردگی و سرانجام ناتوانی آن‌ها در اداره زندگی شود. این امکان وجود دارد که زنان سرپرست خانوار هم از حیث مادی و هم از جهت عاطفی و روانی دارای مشکل شوند و اضطراب و استرس بیشتر و در نتیجه نوسانات خلقی زیادی را تجربه کنند.   

معاون امور اجتماعی بهزیستی درباره چگونگی ثبت درخواست خانواده زندانیان نیازمند برای دریافت حمایت‌های بهزیستی می‌گوید: خانواده زندانیان می‌توانند برای ثبت درخواست خود، با در دست داشتن برگه حکم دادگاه و مراجعه به بهزیستی شهرستان خود درخواستشان را ثبت کنند و پس از بررسی کارشناسان، حمایت از خانواده آغاز خواهد شد. همچنین در صورت مراجعه مستقیم خانواده‌های زندانیان به بهزیستی با در دست داشتن گواهی زندان مبنی بر مدت محکومیت زوج و مشخص بودن مبلغ دیه، حمایت‌های سازمان بهزیستی شامل حالشان خواهد شد.   

در صورتی که یکی از والدین در زندان باشد، بهزیستی برای جلوگیری از بزهکاری کودکان خانواده چه اقدامی انجام می‌دهد؟ محدث به این پرسش هم این طور پاسخ می‌دهد: در صورت داشتن اقوام و خویشاوندان، فرزند تا زمان آزادی یکی از والدین یا تا رسیدن به سن قانونی تحت سرپرستی یکی از خویشاوندان قرار می‌گیرد؛ اما چنانچه صلاحیت افراد برای سرپرستی محرز نشود، فرزند به عنوان امدادبگیر توسط بهزیستی حمایت می‌شود. 

در صورتی که والدین فرزند، هردو نفر در زندان باشند، بر اساس حکم دایره سرپرستی و تأیید مددکار اجتماعی، فرزند تا زمان آزادی یکی از والدین یا تا رسیدن به سن قانونی، تحت سرپرستی یکی از خویشاوندان قرار می‌گیرد، اما اگر صلاحیت افراد برای سرپرستی محرز نشود، فرزند به مراکز شبانه روزی بهزستی سپرده می‌شود.   

او این را هم می‌گوید که اکنون هیچ خانواده‌ای در صف انتظار دریافت مستمری نیست و همه مستمری‌ها به صورت منظم در حال پرداخت است. در صورتی که افراد زیرپوشش نهادی دیگر نباشند و در یکی از پنج دهک اول باشند، می‌توانند بدون نوبت و در صورت بودن اعتبار مانند دیگرمراجعان از بهزیستی مستمری دریافت کنند.   

به گفته محدث، در سال گذشته میزان مستمری برای یک نفر، یک میلیون تومان، برای دو نفر یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، برای سه نفر ۲ میلیون تومان، برای چهار نفر ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و برای خانواده‌های پنج نفره و بالاتر، ۳ میلیون تومان بوده است.